اوردوز ویتامینها و مواد معدنی

اوردوز یا بیش مصرفی چیست؟

اوردوز یا بیش مصرفی، به مصرف بیش از حد مجاز هر نوع ماده ای که به یکباره یا به مرور زمان، وارد بدن می شود؛ گفته می شود. بدن انسان همانطور که برای رشد و نمو و سالم ماندن، به بسیاری از مواد نیازمند است؛ در ارتباط با مصرف بیش از حد این مواد هم بسیار هوشمند عمل میکند و هر جا که متوجه مصرف بیش از حد ماده ای شود؛ بلافاصله اقدام به دفع آن از طریق اندامهایی همچون کبد، پوست، کلیه و … می کند.

ما معمولا کلمه اوردوز را در ارتباط با مصرف بیش از حد مواد مخدر و نوشیدنیهای الکلی، همچون اوردوز هروئین، اوردوز گل، اوردوز مشروب، بسیار شنیده ایم اما جالب است بدانید که اوردوز و مسموم شدن بدن،  در مورد تمامی مواد وارد شده به بدن، حتی مواد خوراکی مجاز، هم اتفاق می افتد. با مصرف بیش از حد مجاز هر ماده ای، بدن نسبت به آن واکنش نشان داده و با ایجاد علائمی به ما اخطار می دهد که مراقب باش! این ماده به خصوص را زیاد مصرف کرده ای  و باید به سرعت قطع کنی. در صورتیکه متوجه اخطارهای بدن نشویم و آنها را جدی نگیریم و به مصرف ماده مورد نظر ادامه دهیم؛ کم کم اندامها دچار مسمومیت شدید و سنکوپ می شوند و در نهایت، این ماجرا به مرگ ختم می شود.

آیا اورودوز با یکبار مصرف هم اتفاق می افتد؟

 اوردوز می تواند فقط با یکبار مصرف، ولی در حد زیاد اتفاق بیفتد و یا ممکن است با چندین بار مصرف اتفاق بیفتد. به طور مثال ممکن است شما امروز 10 لیوان قهوه مصرف کنید و از مصرف 10 لیوان قهوه، خیلی راضی و خوشحال باشید. چون انرژی کافی برای انجام تمامی کارهایتان را بدست آورده اید. فردا هم به علت کار و مشغله زیاد همان 10 لیوان قهوه را مصرف کنید و هیچ اتفاقی نیافتد و همچنان راضی و خوشحال باشید. ولی، روز سوم، اولین لیوان قهوه را که می نوشید، دچار گیجی، حالت تهوع و …. می شوید. چه اتفاقی افتاده است؟  با خود صحبت می کنید و خودتان را قانع می کنید که نه مشکل من از مصرف قهوه نیست! اگر من با خوردن قهوه دچار مشکل شدم چرا روزهای قبل مشکلی نداشتم؟ جواب همینجاست.

درست است که شما در روز اول و دوم هم، 10 لیوان قهوه مصرف کرده اید ولی بدن شما در روز اول و دوم فرصت کافی داشته است که متابولیسم انجام دهد و بخشی از قهوه و کافئین مازاد را دفع کند. در روز سوم هنوز میزان کافئین بدن شما بالاست و بدن فرصت کافی برای دفع کافئین مازاد را نداشته است؛ بنابراین با مصرف اولین لیوان دچار علائم اوردوز میشوید. به همین سادگی!

نکته جالب در اینجاست که اکثر افرادی که دچار اور دوز می شوند به علت عادت مصرفی خود، به هیچوجه قبول نمی کنند که بر اثر مصرف یک نوع ماده خاص، که هر روز عادت به مصرف آن داشته اند همچون چای، قهوه، الکل، و ….دچار این عوارض شده اند. بنابراین توجه به این نکته خاص ضروری است که مصرف بیش از حد یا مصرف طولانی مدت یک ماده خاص می تواند بدن ما را با مشکل جدی روبرو کند. در اینجا جای این ضرب المثل قدیمی خالی است که ” اندازه نگهدار که اندازه نکوست”.

عوارض اوردوز

عوارض اولیه  اوردوز و مسمومیت در بیشتر موارد به صورت تهوع، استفراغ، سرگیجه، اسهال و … می باشد و میزان عوارض و ماندگاری آنها به درجه اوردوز و نوع ماده مصرفی بستگی دارد. سوالی که اینجا برای اکثر ما پیش می آید این است: با چه میزان مصرف مواد غذایی مفید، پروتئینها، ویتامینها، املاح معدنی و …. بدن ممکن است دچار عوارض اوردوز شود؟ برای یافتن پاسخ این سوال، ادامه مقاله را از دست ندهید.

آیا با مصرف بیش از حد ویتامین ها و مواد معدنی ممکن است دچار اوردوز می شویم؟

جواب این سوال آری است. ویتامین ها و مواد معدنی نیز، همچون سایر مواد وارد شده به بدن، اگر بیش از حد مجاز وارد بدن شوند؛ اوردوز محسوب می شوند. شاید جالب باشد بدانید که در بسیاری از مواقع که ما فکر میکنیم دچار یک بیماریه ناعلاج شده ایم و به دنبال درمان آن هستیم؛ شاید با تغییر در رژیم غذایی خود و قطع یا کاهش یک نوع ماده خوراکی خاص، خود به خود بیماری  ما درمان شود.

در بسیاری از موارد حتی با کاهش مصرف فقط یک لیوان چای یا قهوه روزانه، مشکلات عمده شما برطرف می شود. در ادامه، به بررسی میزان مجاز تک تک ویتامین ها و املاح می پردازیم. در اینجا توجه به این نکته، ضروری است که اوردوز ویتامینها و املاح معدنی فقط با خوردن مکملهای آنها اتفاق نمی افتد. اوردوزاملاح و ویتامینها حتی با مصرف بیش از حد ماده خوراکی سرشار از آن ویتامین و املاح خاص نیز اتفاق می افتد. به طور مثال تخم مرغ سرشار از پروتئین است؛ آیا ما مجازیم که در روز 10 شانه تخم مرغ مصرف کنیم؟

نکته: تایین مقدار حد مجاز مصرف یک ویتامین یا املاح خاص توسط سازمان غذا و دارو هر کشور تایین می گردد و مقدار آن بسته به سن، جنس، باردار بودن و زمان شیردهی یک مادر متفاوت است.

اوردوز مصرف ویتامین C

ویتامین c معمولا جزء ویتامینهای بی ضرر است اما مصرف بیش از 2000 میلی گرم در روز می تواند باعث اسهال و حالت تهوع شود. افراد دیابتی باید، بیشتر در مصرف ویتامین سی های روزانه خود دقت کنند؛ چون مصرف بیش از 2000 میلی گرم ویتامین c باعث افزایش کاذب گلوکز خون می شود.

اوردوز مصرف ویتامینD

 بیش مصرفی ویتامین D، باعث افزایش کلسیم در خون می گردد ( هایپر کلایسمی). با اوردوز ویتامین d، با عوارضی، همچون تهوع، استفراغ، تکرر ادرارو .. مواجهه می شویم. این عوارض نشان دهنده سمی شدن بدن با ویتامین د می باشد. اگر فرد متوجه اوردوز با ویتامین d  نشود و همچنان به مصرف ادامه دهد؛ دچار درد استخوان و مشکلات کلیوی، مانند تشکیل سنگهای کلیوی کلسیمی می گردد. برای اطلاع از مقدار حد مجاز و مقدار پیشنهادی وزارت غذا و دارو ایران به جداول زیر مراجعه کنید.

اوردوز ویتامین B1 یا تیامین

سمی شدن بدن با مصرف تنها ویتامین b1 تقریبا غیر ممکن است و اگر شخصی بیش از مقدار مجاز هم ویتامین ب1 مصرف کند؛ مقدار اضافی از طریق ادرار دفع می شود.

اوردوز ویتامین B6

بیش مصرفی ویتامین ب6 معمولا به ندرت گزارش شده است؛ چون ویتامین b6 در گروه ویتامینهای محلول در آب است و از طریق ادرار دفع می شود. اما در مواردی که شخصی اوردوز ویتامین b6 داشته باشد با عوارضی همچون عدم کنترل عضلانی یا عدم هماهنگی در حرکات ارادی مواجهه می شود و گاهی فرد در مصرف بیش از حد از ویتامین b6 دچار تهوع، ضایعات پوستی می گردد.

اوردوز ویتامین B12 یا کوبالامین

بیش مصرفی ویتامین b12 همچون سایر ویتامینهای گروه ب به ندرت اتفاق می افتد و چون محلول در آب هستند به سرعت از طریق ادرار دفع می شوند.

اوردوز روی یا زینک

روی یا زینک یک عنصر ضروری است که در بیش از 100 واکنش شیمیایی بدن مورد مصرف دارد. زینک در رشد و سلامتی جنین بسیار موثر است علاوه بر آن در بهبود سریعتر زخم، عملکرد بهتر سیستم ایمنی، رشد بیشتر مو، سلامت و شادابی پوست، نیز عملکرد قابل قبولی دارد. اما مصرف بیش از حد روی می تواند عوارضی به همراه داشته داشته باشد. از جمله عوارض گزارش شده با اور دوز زینک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تهوع و استفراغ
• درد معده و اسهال
• علائم شبه آنفولانزا
• تغییر طعم و مزه دهان
• کاهش مس در بدن
• عفونتهای مکرر بی دلیل

اوردوز ویتامین A

اوردوز ویتامین آ به علت محلول بودن در چربی بسیار شایع است. بنابراین توصیه می شود مصرف  ویتامین a را حتما زیر نظر پزشک یا مشورت با داروساز انجام دهید. تغییرات در وضعیت روانی به دنبال مسمومیت با ویتامین a رایج است. علاوه بر این، خطر تشنج، سردرد و تاری دید (به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه) وجود دارد. مسمومیت مزمن می تواند منجر به آلوپسی، بی اشتهایی، خارش، خشکی غشاهای مخاطی، درد عضلات و استخوان و افزایش چربی خون شود.

اوردوز ویتامین E

مسمومیت با ویتامین E نادر است، اما گاهی اوقات دوزهای بالا باعث خطر خونریزی و همچنین ضعف عضلانی، خستگی، حالت تهوع و اسهال می شود. بزرگترین خطر ناشی از سمیت ویتامین E خونریزی است. تشخیص بر اساس علائم فرد است.

اوردوز کلسیم

  مصرف بیش از اندازه کلسیم  به هیچوجه توصیه نمی شود. بنابراین قبل از شروع مصرف مکمل کلسیم حتما کلسیم خون خود را از طریق آزمایش خون بررسی کنید. مصرف بیش از حد کلسیم باعث عوارض ذیل می گردد:

مختل شدن عملکرد کلیه ها

• افزایش PH خون
• تهوع و استفراغ
• گیجی یا فراموشی
• خارش
• در موارد شدید افزایش ضربان قلب نامنظم

اوردوز آهن

مصرف بیش از حد آهن با عوارض همراه می باشد. بنابراین قبل از استفاده از مکمل آهن، حتما آهن و فریتین خون خود را با کمک آزمایش خون بررسی کنید. از علائم اولیه مسمومیت با آهن، می توان به حالت تهوع و درد شکم اشاره کرد. در بعضی مواقع، همراه با درد شکم، فرد استفراغ خونی نیز خواهد داشت. در صورت ادامه دار شدن مصرف آهن، بیمار دچار اسهال و کم آبی می گردد.

اوردوز منیزیم

منیزیم یکی از عناصر بسیار ضروری برای سلامتی بدن است و به خصوص برای جذب بهتر کلسیم استفاده از آن توصیه می شود. اما مصرف بیش از حد مجاز منیزیم همچون هر عنصر دیگری با عوارضی همراه خواهد بود. مصرف بیش از حد مجاز منیزیم در مراحل اولیه، با عوارضی همچون مشکلات گوارشی، بی حالی، ضربان قلب نامنظم همراه خواهد بود. در صورت ادامه دار بودن مصرف بیش از حد مجاز، می تواند باعث مرگ فرد گردد. مسمومیت و اوردوز منیزیم در افراد سالم تقریبا نادر است و معمولا افراد سالم دچار کمبود منیزیم هستند.

اوردوز کافئین

مصرف مجاز کافئین در یک انسان بزرگسال، معمولا 150 تا 200 میلی گرم در روز می باشد و مصرف بیش از 400 میلی گرم  در روز می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. مصرف بیش از حد کافئین در شدیدترین موارد می تواند زندگی فرد را تهدید کند. اما در بسیاری از موارد به محض قطع مصرف کافئین، میزان اضافی از بدن دفع می گردد و عوارض کاهش می یابد.

عوارض بیش مصرفی کافئین می تواند از طریق مصرف بیش از حد نوشیدنی کافئین دار، مکملها و مواد غذایی صورت پذیرد. به علت مصرف روتین کافئین در روز توسط بسیاری از افراد، بسیاری از افراد اصلا متوجه عوارض کافئین نمی شوند و عوارض به وجود آمده از اوردوز کافئین را به چیزهای دیگر نسبت می دهند. عوارض بیش مصرفی کافئین شامل موارد ذیل می باشد:

• افزایش تشنگی
• تحریک پذیری
• سرگیجه
• اسهال
• بیخوابی
• سردرد
• تب

در صورت ادامه مصرف کافئین، عوارض شدیدتر می گردد و نیاز به درمان فوری پزشکی پیش می آید. از جمله عوارض شدیدتر مصرف کافئین می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• حرکات غیر قابل کنترل عضلات
• ضربان قلب نامنظم یا سریع
• درد قفسه سینه
• مشکل در تنفس
• استفراغ
• توهمات
• گیجی
• تشنج

نکته مهم: مادران شیرده مراقب مصرف بیش از حد کافئین باشند چون کافئین از طریق شیرمادر به نوزاد منتقل می گردد و باعث مشکلاتی همچون تهوع و بی قراری در نوزاد می گردد.

حد مجاز مصرف املاح و ویتامینها در ایران

در ایران نیز همچون سایر کشورها، مصرف هر نوع ویتامین یا املاحی یک مقدار مجاز دارد، که توسط سازمان غذا و دارو ایران، این مقادیر نوشته می شوند. در جداول زیر مقدار مجاز و مقدار پیشنهاد شده روزانه هر عنصری، به طور جداگانه نوشته شده است.

برای اینکه ویتامینها و املاح را بیش از حد مجاز مصرف نکنید و دچار اوردوز نشوید. حتما از این جدول کمک بگیرید. گاهی اوقات، با مصرف روزانه مکملها، ممکن است دچار عوارض اوردوز گردید چون نادانسته از مکملهایی استفاده کرده اید که ممکن است یک نوع از ویتامینها یا املاح آن بیش از حد مجاز مصرفی سن یا جنس شما باشد. میزان مجاز بعضی از ویتامینها علاوه بر سن، برای هر جنس نیز مقدار متفاوتی است.

حرف آخر 

 اوردوز بدن انسان در ارتباط با نیاز خود به انواع مواد غذایی و خوراکی بسیار هوشمند عمل میکند و در صورت مصرف بیش از حد مجاز هر نوع ماده ای با برخی علائم، که عوارض اورردوز نامیده می شود به ما اطلاع می دهد که این نوع ماده خاص را بیش از حد مجاز مصرف کرده ایم و یا اوردوز کرده ایم. بنابراین از کنار مشکلاتی همچون سرگیجه، تهوع، استفراغ و … بی تفاوت نگذریم و به مواد خوراکی که در روزهای اخیر مصرف کرده اید، بیشتر فکر کنید و حتما با پزشک خود در این ارتباط صحبت کنید. در ارتباط با مصرف مکملها حتما قبل از مصرف با پزشک یا داروساز صحبت کنید و یا از جداول بالا کمک گرفته و میزان مجاز هر نوع ویتامین و املاح را بررسی کنید.

منابع:

سازمان غذا و دارو ایران

هلث لاین