رژیم غذایی روده تحریک پذیر(IBS)

در این مقاله می خوانیم:

• • از کجا بفهمیم سندرم روده تحریک پذیر داریم؟

• • علائم شایع سندرم روده تحریک پذیر

• • شکل مدفوع در سندرم روده تحریک پذیر

• • دلائل ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر

• • درمان قطعی روده تحریک پذیر

• • عوامل موثر در درمان سندرم روده تحریک پذیر

• • رژیم غذایی فودمپ (Fodmap) چیست؟

• • رژیم غذایی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر

مقدمه

در مبحث علت، تشخیص و درمان سندرم روده تحریک پذیر (Irritable bowel syndrome)، “رژیم غذایی روده تحریک پذیر”  از مهمترین نکاتی است که باید به آن توجه ویژه داشت. آمار مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر در ایران و سراسر جهان بسیار بالاست. در ایران حدود 25% (20 میلیون نفر) افراد جامعه با این مشکل زندگی می کنند اما بسیاری از افراد از ابتلای خود به این بیماری آگاه نیستند.

معاون مرکز مدیریت بیماریهای غیر واگیر و خاص وزارت بهداشت با اشاره به آمارهایی که منجر به تشدید علائم سندرم روده تحریک پذیر می شود گفت: “امروزه 70% مردم کم تحرک هستند، بیش از 10% مردم در طول روز یک وعده غذای سرخ کرده می خورند، 25% افراد سر سفره نمک به غذا اضافه می کنند و 90% مردم در طول روز کمتر از 5 واحد میوه و سبزی استفاده می کنند که این وضعیت در تشدید سندرم روده تحریک پذیر موثر می باشد.”

از کجا بفهمیم سندرم روده تحریک پذیر داریم؟

سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، یک بیماری شایع است که بر سیستم گوارشی تاثیر می گذارد. این مشکل مادام العمر می باشد و تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی روزمره دارد. علائم IBS، درمان قطعی ندارد و به دلائلی در بعضی مواقع علائم از بین می روند و مجدد باز می گردند. در بسیاری از تحقیقات علمی، محققان دریافتند افرادی که مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر می باشند؛ کمبود ویتامین دی نیز دارند. کمبود ویتامین دی ارتباط مستقیم با شدت علائم سندرم روده تحریک پذیر دارد.

علائم (Symptoms) شایع سندرم روده تحریک پذیر

• • درد شکم یا گرفتگی معده: معمولاً بعد از غذا خوردن بدتر می شود و بعد از مدفوع بهتر است.

• • نفخ: شکم به طور ناراحت کننده ای پر و متورم شود.

• • اسهال: مدفوع آبکی می باشد و گاهی اوقات نیاز به دفع سریع نیز می باشد.

• • یبوست: ممکن است هنگام دفع مدفوع نیاز به فشار باشد و احساس شود که نمی توانیم روده خود را به طور کامل تخلیه کنیم.

نکته مهم: این علائم در بعضی روزها بهتر و در بعضی روزها بسیار بدتر می گردند (بسته به نوع رژیم غذایی)

سایر علائم مرتبط با سندرم روده تحریک پذیر

• • جمع شدن بیش از حد گاز در بدن

• • خستگی و کمبود انرژی

• • کمردرد و درد زیر شکم

• • بی اختیاری روده (نمی توان زمان دفع مدفوع را کنترل کرد)

• • اشکال در دفع ادرار(مانند نیاز به ادرار کردن مکرر، احساس ناگهانی برای دفع سریع ادرار و عدم تخلیه مثانه به طور کامل)

• • ترشح مخاط قبل از دفع مدفوع

• • حالت تهوع بعد از خوردن غذا

• • سوزش سردل

نکته مهم: اگر چند مورد از علائم ذکر شده، بیش از 6 ماه یا 3 روز در هر ماه و در 3 ماه متوالی طول بکشد؛ احتمال ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) بسیار بالاست. مهمترین نکته در ابتلا به IBS، تسکین درد شکم بعد از دفع مدفوع می باشد.

شکل مدفوع در سندرم روده تحریک پذیر

شکل مدفوع در سندرم روده تحریک بستگی به رژیم غذایی دارد. در واقع رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در نوع علائم، درمان و .. سندرم روده تحریک پذیر دارد. اما معمولا شکل مدفوع در روده تحریک پذیر یا سفت و کوچک، نازک به اندازه مداد یا شل و آبکی می باشد. معمولا بیان فرم و شکل مدفوع در بیماریهای گوارشی، همچون روده تحریک پذیر در تشخیص نوع بیماری گوارشی بسیار کمک کننده است؛ بنابراین هنگام مراجعه به پزشک، حتما در مورد شکل مدفوع خود با پزشک صحبت نمایید.

دلائل ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر

• • رژیم غذایی ناسالم

• • استرس و مسائل روانی مانند اضطراب و افسردگی

• • تغییرات هورمونی، مانند دوره قاعدگی (در زنان)

• •  مصرف برخی داروها مانند آنتی بیوتیک ها

• • عفونت در دستگاه گوارش، مانند سالمونلا

• • ژنتیک و سابقه خانوادگی

درمان قطعی روده تحریک پذیر

درمان قطعی روده تحریک پذیر به خود شما بستگی دارد. از آنجا که این بیماری مادام العمر می باشد. تغییر قطعی سبک زندگی در رژیم غذایی و فعالیت از مهمترین راههای درمان قطعی می باشد. اما بسیاری از افراد فقط در مواردی که علائم شدید دارند؛ رژیم غذایی را رعایت می کنند و با بهبود نسبی، رژیم غذایی سالم را متوقف می کنند.

درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر به علت پیدایش این بیماری گوارشی رابطه مستقیم دارد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به عنوان مثال اگر علت ابتلای شما به این مشکل گوارشی (IBS) عدم رعایت رژیم غذایی سالم باشد؛ درمان قطعی شما به تغییر رژیم غذایی بستگی دارد و یا اگر علت ابتلای شما به این مشکل گوارشی، استرس می باشد. کاهش استرس به درمان قطعی شما کمک می کند. البته در بسیاری از موارد چندین عامل باعث ابتلا به سندرم تحریک پذیر می گردد که قطعا درمان آن به بهبود تمامی عوامل بستگی دارد.

نکته مهم: درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر، ترکیبی از تغییرات رژیم غذایی، داروها (آنتی بیوتیک، داروهای ضد افسردگی، داروهای گوارشی و مکملهای غذایی)، انجام فعالیتهای بدنی منظم و تکنیک های مدیریت استرس می باشد.

عوامل موثر در درمان سندرم روده تحریک پذیر

• • پیروی از رژیم غذایی فودمپ Fodmap

• • محدود کردن کافئین و الکل

• • محدود کردن مصرف غذاهای چرب

• • کاهش مصرف مواد لبنی

• • عدم استفاده از کلم، لوبیا، میوه های خام

• • مصرف ویتامین دی، فولیک اسید و ویتامین ب12

• • مصرف پروبیوتیک ها (تاثیر بر میکروبیوم روده و کاهش علائم)

• • مصرف اسید آمینه گلوتامین

• • داشتن فعالیت منظم در هفته

• • تغییر سبک زندگی (مدیریت استرس، خواب کافی و هیدراتاسیون)

رژیم غذایی فودمپ (Fodmap) چیست؟

منظور از رژیم غذایی فودمپ، کاهش مصرف کربوهیدراتهای زود جذب می باشد. کربوهیدراتهای زود جذب (با زنجیره کوتاه) شامل الیگوساکاریدها، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی الهای قابل تخمیر است که روده کوچک در جذب آنها مشکل دارد و نمی تواند به راحتی آنها را جذب کند. تحقیقات انجام شده بر روی رژیم غذایی فودمپ نشان داده است که در 86% موارد علائم گوارشی کاهش یافته است.

فودمپ یک رژیم غذایی 3 مرحله ای می باشد.

1: حذف غذاهای با فودمپ بالا به مدت 2 تا 6 هفته

2: اضافه کردن غذاهای فودمپ بالا به صورت تک تک در رژیم غذایی در هر 3 روز

3: حذف کامل و مادام العمر غذایی که باعث برگشت مشکلات گوارشی می گردند.

غذاهای فودمپ بالا

• • غذاهای بر پایه لبنیات (شیر، ماست و بستنی)

• • غذاهای بر پایه گندم (غلات، نان و کراکر)

• • لوبیا، برنج و عدس

• • برخی سبزیجات مانند کنگر فرنگی، مارچوبه، پیاز و سیر

• • برخی از میوه ها مانند سیب، گیلاس، گلابی و هلو

رژیم غذایی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر

• • گوشت سفید مرغ

• • گوشت سفید بوقلمون

• • گوشت خوک، گاو و گوسفند بدون چربی

• • تخم مرغ

• • ماهی های آبهای سرد

• • سبزیجات بخارپز

• • میوه های فودمپ کم (ریواس، توت فرنگی، آووکادو، موز، کیوی، زغال اخته، تمشک و ..)

• • آجیل خام (فندق، گردو و بادام)

• • دانه ها (چیا، بذر کدو تنبل، بذرکتان، رازیانه، زیره سبز، تخمه آفتابگردان)

• • غذاهای تخمیر شده و حاوی پروبیوتیک (کفیر، کومبوجا، کیمچی، خیارشور بدون سرکه و ماست ترش)

  سوالات متداول

حرف آخر

رژیم غذایی در سندرم روده تحریک پذیر نقش بسیار مهمی دارد. در واقع IBS یک مشکل گوارشی است که یکی از دلائل مهم ایجاد آن رژیم غذایی می باشد. یکی از راههای درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر، تست رژیم فودمپ Fodmap و تشخیص و حذف گروه غذایی عامل ایجاد کننده آن می باشد. متاسفانه به علت تغییر سبک زندگی، تغییر رژیم غذایی و کاهش فعالیت روزانه، ابتلا به IBS رو به افزایش است. اگر چه ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر در طولانی مدت خطر چندانی ندارد و با مرگ و میر همراه نیست اما در صورت عدم درمان آن کیفیت زندگی برای تمام عمر کاهش می یابد. فراموش نکنیم که رعایت رژیم غذایی سالم و انجام فعالیت بدنی منظم، تضمین کننده سلامت جسم و روان ما می باشد. “مصرف غذای سالم، ضامن کاهش میزان مصرف دارو در تمام عمر می باشد.”

منابع

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37630852

https://www.nhs.uk

https://stanfordhealthcare.org

https://www.hopkinsmedicine.org