جستجوی مطالب وبلاگ

علائم آلودگی هوا در بدن

مقدمه

شاخص آلودگی هوا در تهران، 50 برابر استاندارد جهانی است؛ با توجه به آمار مرگ و میر، اگر، راه حل جدیدی برای کاهش آلودگی هوا ارائه نشود. آیا به زودی شاهد تعطیلی کامل تهران و سایر شهرهای آلوده خواهیم بود؟

آلودگی هوا Air pollution چیست؟

آلودگی هوا بزرگترین تهدید زیست‌ محیطی برای سلامت عمومی، در سراسر جهان است. در معنای لغوی، به انتشار آلاینده هایی که برای سلامت انسان و کل کره زمین مضر هستند، آلودگی هوا می گویند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آلودگی هوا، هر ساله، عامل مرگ حدود 7میلیون نفر در سراسر جهان می باشد.

در حال حاضر از هر 10 انسان 9 نفر هوایی را تنفس می کنند که برای سلامتی انسان، استاندارد نیست و از محدودیت های دستورالعمل WHO برای آلاینده ها فراتر می باشد و متاسفانه، کسانی که در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی می کنند بیشترین آسیب را از آلودگی هوا متحمل می شوند. طبق تحقیقات انجام شده در در سال 2019، 99 درصد از جمعیت جهان در مکان‌هایی زندگی می‌کردند که سخت‌ترین سطوح دستورالعمل کیفیت هوا در سال 2021 سازمان بهداشت جهانی در آن رعایت نشده بود.

تهران آلوده ترین شهر دنیا و تعطیلی تهران و سایر شهرهای آلوده به زودی

طبق فهرست سازمان بین المللی کیفیت هوا (AirVisual)، در سال 2019، هند با 21 شهر در ۱۰۰ شهر آلوده جهان مقام نخست را در میان کشورهای با بیشترین میزان آلودگی به خود اختصاص داده است وکشور ایران مقام 27 را کسب کرد.

با نگاه به جدول آلوده‌ترین شهرهای جهان از وب سایت iqair، تهران را با عدد 304، به عنوان صدرنشین جدول مشاهده می‌کنیم. دومین شهر جهان (پکن)، شاخص آلودگی 174 را دارد که در مقایسه با شهر تهران اختلاف زیادی دارد. گفته می‎‌شود در برخی از مناطق تهران شاخص کیفیت هوا یا AQI به عدد 500، نیز رسیده است.

6 آلاینده مهم و خطرناک، شاخص آلودگی هوا

شاخص آلودگی هوا بر اساس 6 آلاینده مهمِ و خطرناک زیر تعیین می‎‌شود؛ مونواکسیدکربن (CO): باعث خستگی، رخوت، سردرد، اختلال تنفسی و گرفتگی رگهای خونی می شود.، ازن (O3): سرطانزا می باشد و باعث تشدید سرفه می گردد. دی‌اکسیدنیتروژن (NO2): باعث برونشیت می گردد. دی‌اکسیدگوگرد (SO2): به مخاط حلق و حنجره آسیب وارد می کند و باعث لارنژیت می شود.

ذرات معلق زیر 10 میکرون (PM10): باعث تحریک حلق و گلو، افزایش سرفه، تاثیر بر سیستم عصبی، آسیب به بافت ریه می گردد و ذرات معلق زیر 2.5 میکرون (PM2.5): به بافت ریه، خون نفوذ کرده و باعث سکته های قلبی و مغزی می شود. از بین این آلاینده‌ها هر کدام که شاخص بالاتری دارند، به عنوان شاخص کلی گزارش می‎‌شوند. از نظر غلظت ذرات معلق در هوا، برای شهر تهران PM2.5 اعلام شده که تقریبا از سطح استاندارد جهانی 50.7 برابر بیشتر است.

متاسفانه آمار شاخص های آلودگی هوا، نشان می دهد؛ راهکارهای پیشنهادی ( تمدید و سختگیری در معاینه فنی اتوموبیل ها، زوج و فرد کردن طرح ترافیک و .. ) برای رفع آلودگی هوا در تهران و شهرهای بزرگ، راهکار مناسبی نبوده است و روز به روز شاهد آلودگی های بیشتر و به دنبال آن مرگ و میر بیشتر، ناشی از آلودگی هوا در تهران و شهرهای بزرگ همچون اصفهان، کرج، اراک، قزوین و … خواهیم بود. خبر بد این است که اگر به سرعت (کمتر از حتی 1 سال) راه حل پیشنهادی جدیدی برای کاهش آلودگی هوا ارائه نشود. باید به زودی شاهد تعطیلی کامل تهران و سایر شهرهای آلوده باشیم.

چگونه از وضعیت آلودگی هوا مطلع شویم؟

با مراجعه به سایت https://aqms.doe.ir سامانه پایش کیفی هوای کشور، از آلودگی هوای شهر خود و شاخص های آلودگی هوا مطلع شوید.

شاخص آلودگی هوا بالاتر از عدد 100 برای گروه‌های حساس جامعه اعم از: بیماران قلبی، ریوی، ناسالم (زرد) می‌شود.
شاخص هوا با عدد بین 151 و 200، بیانگر وضعیت قرمز شهر است و گروه‌های حساس نباید منزل خود را ترک کنند.
اگر عدد شاخص هوا بین عدد 201 تا 300 باشد، وضعیت بنفش را نشان می‌دهد؛ به این معنی که شرایط هوا بسیار ناسالم است و در وضعیت هشدار قرار دارد.
هنگامی که این عدد از 300 بگذرد اخطار جدی است و سلامت تمامی افراد آن شهر تحت تاثیر قرار می‌گیرد و افراد سالم هم در وضعیت خطر قرار دارند.
وضعیت هوای تهران در برخی از نقاط به عدد 500 رسیده، یعنی شرایط اضطراری و خطرناک را نیز رد کرده است!

چه عاملی باعث آلودگی هوا می شود؟

عوامل زیادی به طور مستقیم و غیر مستقیم در آلودگی هوا نقش دارند؛ مهمترین و اصلیترین عامل آلودگی هوا، سوزاندن سوختهای فسیلی (نفت، گاز، بنزین، گازوئیل و…) برای تولید انرژی می باشد. گازها و مواد شیمیایی همچون، هیدروکربن‌‌ها، اکسیدهای نیتروژن و مونوکسید کربن، که در اثر سوختهای فسیلی در هوا پراکنده می شوند؛ از مهمترین و خطرناکترین آلاینده ها برای سلامتی انسان می باشند. از جمله عوامل دیگری که در آلودگی هوای شهرهای بزرگ نقش دارند؛ موارد زیر می باشند:

مصرف سوختهای فسیلی در کارخانجات، اتوموبیلها، مصارف خانگی و ..
مصرف کودهای شیمیایی در کشاورزی
اسپری های شیمیایی همچون حشره کش ها
وارونگی هوا در فصول سرد؛ در حالت طبیعی هر چه از سطح زمین بالاتر می‌رویم، دمای هوا کاهش می‌یابد اما هنگام وارونگی دما، عکس این مسئله اتفاق می افتد؛ لایه هوای گرم بالا می‌رود و هوای سرد به علت وزن بیشتر، در ارتفاع پایین ثابت می‌ماند. این پدیده باعث می‌شود تا دود خروجی از دودکش‌ها، گازها و مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها پس از ترکیب با هوای سرد و هم ‌دما شدن با محیط و سپس برخورد با لایه‌های گرم فوقانی، در سطح زمین به صورت افقی پخش و موجب آلودگی ‌شوند و مه دود ایجاد گردد. تنفس در مه دود بسیار خطرناک می باشد چون مه دود، ترکیبی از از ذرات ریز مواد شیمیایی، خاک، دود، گرد و غبار یا آلرژن ها (به شکل گاز یا جامد) می باشد و با هر بار نفس کشیدن، مقدار زیادی از نواع آلاینده ها وارد ریه و دستگاه تنفسی فوقانی می شود.

علائم آلودگی هوا بر بدن انسان

علائم آلودگی هوا بر بدن انسان بسته به نوع آلاینده، میزان و سطح قرار گرفتن در معرض آن و همچنین عوامل دیگر، از جمله خطرات سلامت فردی و اثرات تجمعی چندین آلاینده یا عوامل استرس زا، متفاوت می باشد. تنفس در هوای آلوده، می تواند چشم ها و گلو را تحریک کند و همچنین به ریه ها، به ویژه به ریه های کودکان، سالمندان و افرادی که در فضای باز کار می کنند یا ورزش می کنند، آسیب می رساند. این مسئله برای افرادی که آسم یا آلرژی دارند حتی بدتر است.

این آلاینده های اضافی می توانند علائم آنها را تشدید کنند و حملات آسم را تحریک کنند. هر چه اندازه آلاینده ها ریزتر باشد؛ خطرناکتر است (متاسفانه آلودگی شهر تهران بیشتر از آلاینده های ریز و زیر 2.5 میکرون می باشد)؛ زیرا می توانند به ریه ها و جریان خون نفوذ کنند و برونشیت را بدتر کنند، منجر به حمله قلبی و حتی تسریع مرگ شوند. در سال 2020 گزارشی از دانشکده بهداشت عمومی T. H. Chan هاروارد نشان داد که میزان مرگ و میر ناشی از کووید-19 در مناطقی که آلودگی هوا بیشتری داشتند؛ بیشتر از سایر مناطق بود. چون بافت ریه و قلب افرادی که در هوای آلوده زندگی می کنند؛ آسیب پذیر تر است و احتمال مرگ آنها در اثر بیماری کرونا بیشتر بود.

آلاینده های خطرناک هوا

میزان خطرات آلاینده ها بر اساس نوع آن، بر سلامتی انسان متفاوت است و هر کدام باعث بروز بیماری و مشکلات خاص خود می شوند. تعدادی از آلاینده های هوا خطرات جدی برای سلامتی دارند و گاهی اوقات حتی در مقادیر کم می توانند کشنده باشند. تقریباً 200 مورد آلاینده خطرناک در هوا شناسایی شده اند. از رایج ترین آنها جیوه، سرب، دیوکسین ها و بنزن هستند. «اینها همچنین اغلب در هنگام احتراق گاز یا زغال سنگ، سوزاندن، یا در مورد بنزن موجود در بنزین منتشر می‌شوند.

بنزن که توسط EPA به عنوان یک سرطان زا طبقه بندی شده است، می تواند در کوتاه مدت باعث تحریک چشم، پوست و ریه و در طولانی مدت اختلالات خونی شود. دیوکسین‌ها، از دیگر آلاینده های خطرناک هستند که معمولاً در غذا یافت می‌شوند اما به مقدار کمی در هوا نیز وجود دارند، می‌توانند در کوتاه‌مدت بر کبد تأثیر بگذارند و به سیستم ایمنی، عصبی، غدد درون ریز و همچنین عملکرد تولید مثل آسیب برسانند. جیوه به سیستم عصبی مرکزی حمله می کند.

در مقادیر زیاد، سرب می‌تواند به مغز و کلیه‌های کودکان آسیب برساند، و حتی حداقل قرار گرفتن در معرض آن می‌تواند بر ضریب هوشی و توانایی یادگیری کودکان تأثیر بگذارد. دسته دیگری از ترکیبات سمی، هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای (PAHs)، مواد سمی ناشی از دود حاصل از اگزوز ماشین ها در ترافیک و دود حاصل از آتش سوزی هستند. در مقادیر زیاد، باعث تحریک چشم و ریه، مشکلات خون و کبد و حتی سرطان می گردند. در یک مطالعه، فرزندان مادرانی که در دوران بارداری در معرض این نوع آلاینده قرار گرفتند، سرعت پردازش مغز کودکان آنها کندتر و علائم بارزتر بیش فعالی ADHD در کودکان آنها دیده می شود.

بهترین راه کنترل آلودگی هوا

بهترین و موثرترین راه، برای کنترل آلودگی هوا، تغییر نوع سوخت از سوختهای فسیلی به سوختهای پاک ( انرژی باد و خورشید) می باشد. جایگزینی خودروهای برقی به جای خودروهای کنونی دومین راه حل می باشد که متاسفانه انجام این تغییرات در آینده نزدیک، در کشور ما جزء محالات می باشد. بنابراین تنها راه نجات خود از این آلودگیها رعایت نکات بهداشتی فردی می باشد.

9 راهکار فرار از خطرات آلودگی هوا

در فصول سرد، هر روز نوع و میزان آلودگی هوا را چک کنیم.
در صورت بالا بودن میزان آلایندگیهای خطرناک، حتی الامکان از منزل خارج نشویم و پنجره ها را باز نکنیم.
در روزهای آلوده، در هوای باز ورزش نکنیم.
در صورتیکه مجبور به ترک خانه هستیم؛ حتما از ماسک مناسب آلودگی هوا استفاده کنیم.
در صورتیکه، اجبارا باید از منزل خارج شویم؛ به محض ورود به خانه حمام کرده و لباسهای خود را شستشو دهیم.
قبل از خروج از منزل در هنگام آلودگی هوا، حتما به میزان کافی از ضد آفتاب استفاده کنیم. (در هوای آلوده تاثیر نور خورشید بر روی پوست به همراه آلاینده ها، باعث سرطانی شدن سلولهای پوست می گردد.)
از غذاهای دریایی، به خصوص ماهیهای آبهای سرد بیشتر استفاده کنیم. در صورتیکه ماهی حاوی امگا3 در دسترس نبود؛ از مکمل امگا3 برای کاهش خطر سکته مغزی در هوای آلوده، استفاده کنیم.
در غذای روزانه از سالاد حاوی خیار و هویج استفاده کنیم.
از مایعات همچون شیر بیشتر استفاده کنیم. در مواردیکه سرب در هوا موجود باشد، پروتئین موجود در شیر با سرب ترکیب شده و باعث دفع آن می شود.
استفاده از مکمل امگا3 برای جلوگیری از خطر سکته مغزی، به خصوص در مردان و افرادی که فشار خون بالا دارند. برای اطلاعات بیشتر از اثر امگا 3 بر کاهش خطر سکته مغزی در هوای آلوده کلیک کنید.

غذاها و ویتامینهایی که از سلامتی ما در آلودگی هوا محافظت می کند.

غذاهای حاوی ویتامین سی C: ویتامین ث به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی، از سلولهای بدن در برابر آلودگی هوا محافظت می کند و مانع از التهاب دستگاه تنفسی می گردد. میوه های همچون لیمو، پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، سبزیهای با برگ سبز تیره، گوجه فرنگی، سیب زمینی و .. حاوی ویتامین سی می باشند در صورتیکه نمی توانید به دلائلی از مواد غذایی حاوی ویتامین ث استفاده کنید، حتما از مکملهای حاوی ویتامین سی استفاده نمایید.
زردچوبه: کورکومین، ماده فعال زردچوبه یک ضد التهاب قوی می باشد که استفاده از آن، در هوای آلوده به کاهش التهای دستگاه تنفسی کمک می کند.
آجیل و مغزها، به علت دارا بودن اسیدهای چرب موجود در امگا،3 به کاهش خطر سکته مغزی در هوای آلوده کمک می کند.
زنجبیل: به دفع مواد سمی از بدن کمک می کند و علاوه بر آن باعث کاهش التهاب و سرفه می گردد.
شکر زرد که بیشتر در هندوستان استفاده می شود؛ یک منبع غنی از آهن می باشد که با افزایش هموگلوبین باعث اکسیژن رسانی بهتر به بافتها می گردد.
ماهی: ماهی آبهای سرد همچون سالمون به این دلیل که منبع غنی امگا3،6،9 می باشند؛ از بروز خطرسکته مغزی جلوگیری می کند. در صورتیکه نمی توانید به میزان 2 بار در هفته از ماهی استفاده کنید، از مکملهای امگا استفاده نمایید.

بهترین ماسک تنفسی در مواقع آلودگی هوا

در مواردی که صحبت از بهترین ماسک تنفسی می شود باید به کیفیت، توجه ویژه ای داشت و نباید به خرید ماسک ارزان فکر کرد. در انتخاب و خرید ماسک مناسب آلودگی هوا به 4 نکته مهم توجه کنید:

1. جنس و تعداد لایه های ماسک

2. نحوه قرار گیری و فاصله مناسب ماسک با دهان و بینی برای تنفس راحتتر

3. بند قابل تنظیم که مطمئن شوید به طور کامل بر روی صورت شما فیکس شود.

4. سوپاپ یا خروجی هوای بازدم: در صورت داشتن خروجی مناسب، که فقط هوای بازدم بیرون رود و هوای بیرون به داخل وارد نشود، تنفس راحتتر انجام می شود و در نتیجه خستگی کمتری را احساس می کنید. استفاده از این نوع ماسک، با خروجی هوا، برای افرادی که مجبورند در هوای آلوده پیاده روی داشته باشند و یا از دوچرخه یا موتور استفاده کنند؛ مناسب می باشد.

نکته مهم: افرادی که بیمار هستند؛ به هیچوجه نباید از ماسکهای دارای خروجی هوای بازدم استفاده کنند؛ چون ویروس یا باکتری را منتشر می کنند.

بهترین ماسک‌های آلودگی هوا دارای رتبه‌بندی N95 (KN95 یا FFP2 ) وN99 یا FFP3، زیرا در برابر آلودگی ذرات و عفونت‌های موجود در هوا موثر هستند؛ به خصوص اگر دارای بند قابل تنظیم باشند. این 2 نوع ماسک، برای قرار گرفتن در محیطهای آلوده با ذزات کمتر از 2.5 میکرومتر موثر می باشد و طبق تحقیقات انجام شده، 22 تا 39 درصد از بستری در بیمارستان در محیطهای حاوی دود ناشی از آتش سوزی جلوگیری می کنند.

در روزهای آلودگی هوا، استفاده از ماسک، کمک فراوانی می کند که میزان کمتری از آلاینده ها وارد دستگاه تنفسی شوند. در صورتیکه این 2 نوع ماسک را در دسترس ندارید از ماسکهای جراحی هم می توان استفاده کرد. البته توصیه می شود؛ در صورت استفاده از ماسکهای جراحی، به مدت طولانی در هوای آلوده قرار نگیرید و تنها برای زمان کوتاه و محدود از این نوع ماسک استفاده شود.

تفاوت ماسکهای تنفسی قابل استفاده در آلودگی هوا

ماسک N95، KN95 یا FFP2: ماسک تنفسی فیلتر دار که حداقل ۹۵٪ از ذرات معلق کمتر از 0.3 میکرون موجود در هوا را پالایش می‌کند.
ماسک N99 (FFP3): ماسک تنفسی فیلتردار N99 سوپاپ دار طبق استاندارد EN149 در کلاس FFP3 تولید شده و دارای کارایی جذب 99 درصد برای ذرات 0.3 میکرون می باشد.
ماسک پزشکی جراحی: ماسک‌های جراحی یا یکبار مصرف حدود پنج تا ۱۰ درصد کمتر از ماسک‌های ان‌۹۵ در برابر ذرات بزرگتر، موثر هستند. یعنی میزان جلوگیری از نفوذ ذرات بالاتر از 2.5 میکرون در آن‌ها، بین ۸۵ تا ۹۰ درصد بسته به نوع آن‌ها است.

کلام آخر در مورد آلودگی هوا و خطرات آن: آمار مرگ و میر ویروس کرونا، که به مدت 2 سال کل جهان را فلج کرده بود تا به امروز حدود 6 میلیون و 700 هزار نفر بوده است؛ اما میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در جهان حدود 7 میلیون نفر در سال می باشد.

متاسفانه آلودگی هوا به عنوان یک عامل خاموش مرگ و میر، سالیانه جان 7 میلیون انسان را می گیرد و سال به سال این آمار بالاتر می رود و قطعا سهم مرگ و میر در کشورهای توسعه نیافته ای چون ایران سال به سال بیشتر است. فراموش نکنیم که تهران رتبه یک شهرهای آلوده هوا را در جهان دارد. اگر چه آمار دقیق مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را در تهران و سایر شهرهای ایران نداریم؛ اما با توجه به صدر نشینی تهران در میان تمام شهرهای دنیا و آمار جهانی مرگ و میر در جهان، به راحتی می توان آمار حدودی مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران و ایران را پیش بینی کرد.

منابع:

https://www.nrdc.org/stories/air-pollution-everything-you-need-know

https://coronavirus.afkarnews.com

https://www.worldometers.info/fa

https://www.who.int/publications/m/item/who-air-quality-database-2022

https://aqms.doe.ir